Hoe uw eigen brein u tegenwerkt bij beleggen

Ons brein is oud, héél oud. Het kende zijn belangrijkste evolutie toen de mens nog op de savanne stond. De belangrijkste functie van onze hersenen is dan ook om ons in leven te houden, bijvoorbeeld door ons op de vlucht te laten slaan wanneer er gevaar dreigt. Het is die overlevingsmodus die van de mens zo’n succesvolle soort heeft gemaakt in de loop van miljoenen jaren. De economie zoals we die vandaag kennen, is echter een recent gegeven: het is pas sinds enkele honderden jaren dat de mens ook financiële beslissingen moet nemen. En daar wringt het schoentje, want ons ‘reptielenbrein’ is evolutionair nog niet aan die nieuwe realiteit aangepast.

Miljoenen shortcuts per dag

Om een idee te krijgen van hoe bijzonder ons brein is: hoewel het slechts zo’n 2 à 3 % uitmaakt van ons lichaamsgewicht, verbruikt het 25 % van onze energie. We moeten in de loop van de dag duizenden beslissingen nemen, dus gaan onze hersenen voortdurend op zoek naar shortcuts. Elke beslissing afwegen op papier – van de kousen die u aantrekt tot het koffieapparaat dat u aanzet – zou té veel energie vergen, dus doen we noodgedwongen veel op automatische piloot.

Financiële beslissingen? Opgelet! Gevaar!

De laatste decennia is er steeds meer belangstelling voor hoe ons brein werkt, ook vanuit economische hoek. De Amerikaans-Israëlische gedragswetenschapper Daniel Kahneman voerde grensverleggend onderzoek naar hoe beleggers zich laten leiden door hun instinct, en werd daarvoor beloond met een Nobelprijs. Zijn voornaamste bevinding? Beleggers die beslissingen nemen op basis van hun buikgevoel, zijn gedoemd om te mislukken, omdat ze zich laten meeslepen door de shortcuts⁽¹⁾ waar ons brein op teert. Ons brein mag dan wel een geweldig instrument zijn om instinctmatige beslissingen te nemen – ‘kan ik de straat nog oversteken voor die auto eraan komt?’ – maar als we ook financiële beslissingen op die manier nemen, is dat een recept voor drama’s, omdat we ons dan te veel laten leiden door emoties.

Vies van verlies

Eén van de belangrijkste termen uit de beleggerspsychologie, is ‘verliesaversie’. Ofwel de vaststelling dat we een verlies van 100 euro 2 tot 2,5 maal zwaarder ervaren dan de vreugde die we voelen wanneer we 100 euro winst boeken. Dat heeft ermee te maken dat winst en verlies in andere centra in het brein verwerkt worden: verlies komt binnen dicht bij de plek waar fysieke pijn verwerkt wordt. Het gevolg van dat alles? Ons onderbewustzijn zal er alles aan doen om de kans op verlies te beperken.

Evolutionair is dat makkelijk te verklaren: wie vroeger risico’s vermeed, had een grotere kans om te overleven. Maar vandaag werkt dat principe tégen ons. Verliesaversie leidt er in de meeste gevallen toe dat we niks doen, en de status quo in stand houden. Bijvoorbeeld: geld blijven sparen op een spaarboekje, omdat we het altijd zo gedaan hebben. Dat is verstandig, als het tot redelijke proporties beperkt blijft (de zogenaamde spaarbuffer, waarvoor als vuistregel geldt dat we best zes maandlonen opzij zetten voor onvoorziene uitgaven). Maar wie in tijden van hoge inflatie al zijn geld op een spaarboekje laat staan, zal net geld verliezen. Een bijzondere paradox: de angst voor verlies leidt er dus toe dat we slechte beslissingen nemen … en geld verliezen!

Slachtoffer van storytelling

Nog een bijzonderheid van onze hersenen: ze zijn geconditioneerd om naar verhalen te luisteren. Ook dat is weer evolutionair te verklaren: honderdduizend jaar geleden in de wildernis kon luisteren naar verhalen over waar er gevaar school uw leven redden. Spoelen we door naar vandaag, dan merken we dat die mechanismen in ons brein nog steeds doorwerken: drie jaar slecht nieuws over coronapandemie, inflatie, oorlog in Oekraïne en energiecrisis doen veel beleggers op de vlucht slaan, en teruggrijpen naar het spaarboekje. Ons buikgevoel leidt makkelijk tot verlamming, en doet ons mogelijke andere opties uit het oog verliezen...

Terwijl de cijfers een ander beeld schetsen dan het buikgevoel. Ja, de pandemie, inflatie en oorlog leiden tot grote marktschommelingen op de korte termijn, maar op de lange termijn blijft de impact op de koersen beperkt. Slechts een paar maanden na de covidcrisis waren de beurskoersen alweer aan het herstellen na een eerste grote terugval. Toegegeven, zo’n sterke heropleving van de beurs meteen na een diepe crisis is niet altijd de regel, en niet alle markten hebben zich in dezelfde mate hersteld. Maar ze is wel een illustratie van een een veelgemaakte fout: we onderschatten vaak de enorme veerkracht van de economie. En als belegger profiteert u net van die veerkracht, omdat u deelneemt in de waardecreatie van de economie.

Ondanks alle crisisverhalen van de laatste jaren, hebben beleggers mooie rendementen kunnen boeken op de lange termijn – zelfs met alle ups and downs op de korte termijn, op voorwaarde dat ze over een goed gediversifieerde beleggingsportefeuille beschikken. Wie met ‘verliesaversie’ aan de zijlijn bleef staan, zag vooral hoe de inflatie aan de spaarcenten knabbelde. Dat is een ‘zeker’ verlies, eentje dat niet kan goedgemaakt worden door wat langer te wachten – wat vaak wel het geval is met beleggingen die gericht zijn op de financiële markten.

Drie trucjes

Beleggen lijkt dus nog steeds het antwoord om onze koopkracht te beschermen. Maar hoe kunnen we ons daarbij beschermen tegen ons eigen brein? Of beter gezegd: hoe kunnen we voorkomen dat we emotionele beslissingen nemen die ons verlammen en het rendement aantasten? Met deze drie ‘trucjes’ komt u al een heel eind.

1. Automatiseren
   Hoe vermijdt u twijfel bij de beslissing om te gaan beleggen? Simpel: door ervoor te zorgen dat het geen beslissing meer is. Het biedt heel wat voordelen om elke maand een vast bedrag beleggen via een automatische opdracht, ongeacht de toestand van de financiële markten. Zo vermijdt u dat u alleen instapt wanneer goed nieuws de boventoon voert (en u mogelijk ‘te veel’ betaalt in een stijgende markt) én voorkomt u dat u uitstapt telkens wanneer er slecht nieuws opdoemt. Want uw buikgevoel mag misschien iets anders zeggen, maar achteraf gezien blijken crisissen net vaak goede momenten om in te stappen. Of zoals baron de Rothschild destijds zei: ‘Buy when there’s blood in the streets.’
   Door uw beleggingen te automatiseren, koopt u élke maand. Minder in periodes van hoge koersen, en meer wanneer de koersen laag staan. Het is die combinatie die op de lange termijn vaak een vruchtbaar rendement oplevert.
2. Diversifiëren
   Om een evenwichtige beleggingsportefeuille samen te stellen, is diversificatie van groot belang. Maar hoe bereikt u zo’n diverse portefeuille? Door er elke dag zelf mee bezig te zijn, zou u uzelf nogal psychologisch belasten. En bij elke beslissing die u neemt, zou ‘verliesaversie’ om de hoek komen kijken. De simpele oplossing: geef de beslissing in handen van professionele beleggers, die dag in dag uit bezig zijn met het samenstellen van uitgekiende en gebalanceerde beleggingsfondsen.
3. Doel voor ogen houden
   Als belegger is de tijd uw bondgenoot. Het is vaak zaak om beleggingen de tijd te geven om te groeien. De ‘horizon’ is daarin een belangrijk concept: de tijdsperiode waarin u belegd wilt blijven. Wanneer er slecht nieuws opdoemt, zullen onze emoties onze horizon inkorten – waardoor we bijvoorbeeld halsoverkop beslissen om een belegging vroegtijdig te verkopen. Het is daarom belangrijk om altijd het doel voor ogen te houden waarvoor u geld opzijzet: bijvoorbeeld een verbouwing bekostigen, of een vakantiehuisje aan zee. Zo countert u alweer die hinderlijke buikgevoelens, en vermijdt u overhaaste beslissingen.

Het succesrecept van pensioensparen

Elke maand een vast bedrag beleggen, en dat op lange termijn, zonder lang stil te staan bij de vraag: ‘is het nu wel het moment?’ … Klinkt bekend in de oren? Welja, het is hét succesrecept van pensioensparen. Ook dat is namelijk een vorm van periodiek beleggen, waarbij u elke maand een vast bedrag stort, ongeacht de toestand van de markt. Veel pensioenspaarders zijn aangenaam verrast over de positieve resultaten die dat op de lange termijn kan opleveren. Die mooie resultaten zijn voor een stuk toe te schrijven aan de manier waarop we pensioensparen bekijken: het is dé langetermijnbelegging bij uitstek. We beleggen met regelmaat, ongeacht ons aanvoelen bij de situatie op de financiële markten, want we willen in het fiscale voordeel benutten; we automatiseren als het ware de beleggingsbeslissing. Diezelfde manier om met beleggen om te gaan, kunt u ook toepassen op andere beleggingen, door middel van een beleggingsplan.

Kort samengevat schuilt daar dus dé manier om ons eigen brein – dat ons onbewust tegenwerkt als we aan het beleggen slaan – te slim af te zijn en alsnog te pogen om mooie rendementen te boeken.

⁽¹⁾ Zie onder meer: Tversky, Amos; Kahneman, Daniel - Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases (Science, 1974).

Wilt u  meer weten over de mogelijkheden van periodiek beleggen?

Neem dan contact op met uw Crelan-agent. Samen met u bekijken we wat de mogelijkheden zijn, rekening houdend met uw profiel.